Kluczowe cele rozwojowe na najbliższą dekadę określono w projekcie Planu Odbudowy Ukrainy. Przede wszystkim jest to przyśpieszenie wzrostu gospodarczego regionów i wspólnot terytorialnych poprzez efektywne wykorzystanie potencjału wewnętrznego. Ponadto tworzenie nowych miejsc pracy, zapewnienie możliwości zatrudnienia, dostępność państwowych usług oraz otwarcie centrów świadczenia usług, co stworzy warunki umożliwiające powrót migrantów do ojczyzny.
Valentina Moskalenko z Kijowa
W ciągu całego roku 2022 Ukraina była stale narażona na znaczne straty, m.in w sektorze energetycznym, spowodowane rosyjską agresją wojenną. Mimo wszystko, od pierwszych dni wojny na pełną skalę, front energetyczny godnie odpowiada na działania agresora.
Według szacunków ekspertów około 50% ukraińskiego systemu energetycznego było niesprawne w lutym, co prowadziło do trwałych odłączeń gospodarstw domowych i odbiorców przemysłowych. Prawie każdy większy obiekt energetyczny w kraju został uszkodzony przez rosyjską artylerię lub ostrzał rakietowy.
W takich warunkach długofalowe projekty „zielonej” transformacji energetycznej oraz sprawiedliwej transformacji regionów węglowych tracą aktualność w świetle potrzeb doraźnych. Jednocześnie stało się jasne, że o sprawiedliwej transformacji nie należy zapominać, a wręcz przeciwnie – należy włączyć inne regiony i miejscowości o niezdywersyfikowanej gospodarce i wysokim stopniu zależności od jednego kluczowego przedsiębiorstwa z sektora energetyki czy przemysłu wydobywczego. W rzeczywistości sprawiedliwa transformacja staje się więc jedną z podstawowych zasad polityki odbudowy kraju.
W warunkach wojny zróżnicowanie międzyregionalne pogłębiło się jeszcze bardziej. Przepływy migracyjne skierowane są do regionów bardziej rozwiniętych gospodarczo i miasta w regionach względnie bezpiecznych są przeludnione, co w przyszłości będzie wymagało kompleksowego i przemyślanego podejścia do polityki regionalnej.
I
Ministerstwo Rozwoju Społecznego i Terytorialnego Ukrainy latem 2022 roku w ramach przygotowania Planu Odnowy Ukrainy przedstawiło pierwszy projekt odbudowy regionów Ukrainy i dalszej realizacji polityki sprawiedliwej transformacji.
Kluczowe cele rozwoju na najbliższą dekadę określono w projekcie Planu Odbudowy Ukrainy. Przede wszystkim przyspieszenie wzrostu gospodarczego regionów i samorzadów terytorialnych poprzez efektywne wykorzystanie potencjału wewnętrznego. Ponadto tworzenie nowych miejsc pracy, zapewnienie możliwości zatrudnienia, dostępność państwowych usług oraz otwarcie centrów świadczenia usług, co stworzy odpowiednie warunki umożliwiające powrót migrantów do ojczyzny.
Szczególnej uwagi, ze strony państwa, wymaga potrzeba wsparcia potencjalnych ośrodków wzrostu, które rozpościerają swój pozytywny wpływ na rozwój sąsiednich terytoriów i wpływają na rozwój całego regionu. Wsparcie rozwoju terenów o szczególnych problemach powinno natomiast przyczynić się do zmniejszenia poziomu asymetrii międzyregionalnej i wewnątrzregionalnej w zakresie rozwoju wspólnot terytorialnych. To zaś pozwoli podnosić jakość życia ludzi niezależnie od ich miejsca zamieszkania.
Wszyscy obywatele, którzy stracili domy w wyniku rosyjskiej agresji wojennej, powinni mieć zapewniony lokal mieszkalny. Jednym z głównych wyzwań jest odnowienie i budowa wysokiej jakości nowych mieszkań i niezbędnej infrastruktury poprzez zastosowanie ochronnych, zrównoważonych i sprzyjających włączeniu społecznemu, rozwiązań.
Odbudowa ukraińskich miast i wsi po wojnie to złożony proces, który powinien być krokiem kierującym w stronę modernizacji i dalszego rozwoju na następne dziesięciolecia. Nowe wyzwania związane z wojną – zapewnienie zrównoważonego procesu przesiedleń wysiedleńców, relokacja przedsiębiorstw i biznesu do wszystkich regionów kraju, stworzenie społecznie zorientowanego otoczenia biznesowego jako warunku rozwoju przestrzeni gospodarczej gmin – muszą być połączone z wdrażaniem najlepszych, najnowocześniejszych światowych modeli i praktyk z zakresu urbanistyki i architektury oraz Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ.
Antropocentryzm, racjonalne planowanie przestrzenne, zapewnienie równowagi między zasiedleniem a tworzeniem miejsc pracy, nowoczesna mobilność miejska, inkluzywność, efektywność energetyczna, ekologiczność i wiele innych współczesnych trendów w rozwoju miejscowości powinno stać się drogowskazami naszego wielkiego odnowienia.
II
Przejście na model gospodarki o obiegu zamkniętym, kompleksowa poprawa skuteczności wykorzystania zasobów (w tym energii zarówno dla konsumenta, jak i dostawcy) wraz ze wzrostem udziału lokalnych odnawialnych źródeł energii oraz budownictwo zgodnie ze standatem Nearly Zero–Energy Buildings (NZEB, czyli budowa budynków zeroenergetycznych) są jednym z kluczowych elementów Europejskiego Zielonego Kursu i logiczną kontynuacją procesu integracji Ukrainy z Unią Europejską.
Systematyczne kroki do realizacji takiego kursu będą fundamentem do osiągnięcia niezależności energetycznej Ukrainy od paliw kopalnych, a także do rozpoczęcia procesu zielonej transformacji infrastruktury miejskiej. Wszystkie te czynniki pozwolą wysiedlonym Ukraińcom wrócić do swoich domów i społeczności oraz przejść transformację i osiągnąć wyższy standard życia.
Poniżej przedstawiono podstawowe zasady odbudowy i rozwoju określone przez Ministerstwo Rozwoju Społecznego i Terytorialnego Ukrainy:
- Odbudować lepiej niż było – odbudowa i rozwój miejscowości będzie prowadzona w oparciu o zaawansowane praktyki międzynarodowe z wykorzystaniem nowoczesnych rozwiązań i „zielonych” technologii, co umożliwi istotny skok transformacyjny dla społeczności lokalnych i regionów Ukrainy.
- Otwartość i przejrzystość – państwo wszystkim obywatelom Ukrainy i międzynarodowym partnerom zapewni swobodny dostęp do planów i działań władz państwowych na wszystkich etapach odbudowy i rozwoju Ukrainy.
- Integracja europejska – realizacja każdego zadania planu odbudowy przyczyni się do szybkiego przybliżenia oraz ukierunkowania Ukrainy do podstawowych wartości i standardów europejskich oraz ostatecznego uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej.
- Zrównoważony rozwój – odbudowa i rozwój Ukrainy będą wcielane w życie z uwzględnieniem globalnych celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych.
- Niezależność energetyczna – dekarbonizacja budynków i sieci doprowadzających media poprzez znaczny wzrost ich efektywności energetycznej oraz wzrost udziału OZE w społecznościach pozwoli Ukrainie całkowicie zrezygnować z importu paliw kopalnych.
- Inkluzyjność to tworzenie sprzyjających warunków dla równego dostępu i szans dla wszystkich obywateli, zwiększonego zaangażowania w rozwiązywanie problemów rozwojowych wszystkich grup ludności oraz sprawiedliwego podziału korzyści materialnych i społecznych.
- Obrona cywilna to tworzenie przestrzeni mającej na celu zapewnienie bezpieczeństwa jak największej liczbie ludności oraz zrównoważonego funkcjonowania podmiotów gospodarczych w sytuacjach kryzysowych, w tym stanie wojennym.
III
W kontekście sprawiedliwej transformacji zasady odbudowy regionów Ukrainy nabierają nowych cech – tak naprawdę odbudowy wymaga nie tylko infrastruktura, ale i potencjał ludzki. Spośród 25 gmin węglowych Ukrainy tylko dwie usytuowane są w stosunkowo bezpiecznej strefie na zachodzie kraju, a z drugiej strony większość gmin jest zajęta przez wroga lub znajduje się pod ostrzałem. Powrót ludzi do miast i miasteczek na wschodzie kraju po wojnie wymaga odbudowy nie tylko infrastruktury, ale także nowej, „powęglowej” i powojennej gospodarki.
Wyzwania i zagrożenia, przed którymi stanęła Ukraina, są niezwykłe i największe w jej najnowszej historii. Ich pokonanie będzie zależeć między innymi od przemyślanej strategii odbudowy kraju, prawidłowo zdefiniowanych priorytetów i skutecznej realizacji podjętych decyzji.
