Podejmowanie w Polsce pracy przez obywateli Ukrainy.
W związku z napływem imigrantów z Ukrainy polski rząd uchwalił ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy, która ułatwia im podjęcie legalnej pracy w Polsce. Zgodnie z nowymi przepisami obywatel Ukrainy, a także jego małżonek nieposiadający obywatelstwa ukraińskiego, może podjąć legalną pracę w Polsce bez konieczności uzyskania dodatkowego zezwolenia przez półtora roku – od 24 lutego do 24 sierpnia 2023 r. Warunkiem jest jednak, że przybył do Polski już po 24 lutego w związku z wojną lub też przebywał w Polsce legalnie przed rozpoczęciem wojny.
Powiadomienie powiatowego urzędu pracy.
Żeby praca była wykonywana legalnie pracodawca musi w ciągu 14 dni od rozpoczęcia pracy powiadomić powiatowy urząd pracy i wskazać w jakim wymiarze czasu i za jaką stawkę jest wykonywana praca. Zgłoszenie warunków wykonywania pracy ma m.in. na celu zwiększenie ochrony prawnej cudzoziemców, gdyż obywatele Ukrainy – ze względu na trudną sytuację wywołaną wojną – są grupą szczególnie narażoną na wyzysk ze strony nieuczciwych pracodawców, jak i zostanie ofiarą handlu ludźmi.
Konsekwencje braku zgłoszenia rozpoczęcia pracy przez obywatela Ukrainy.
Polskie przepisy obowiązujące przed wojną w Ukrainie mówiły, że w przypadku nielegalnego wykonywania pracy przez cudzoziemca, karze podlegał zarówno pracodawca, jak i pracownik. Pracownikowi groziła kara grzywny oraz deportacja i zakaz wjazdu do Polski i innych państw strefy Schengen do 3 lat. Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy wyłącza jednak odpowiedzialność karną pracowników z Ukrainy, pozostawiając pełną odpowiedzialność za wykonywanie nielegalnej pracy na pracodawcy. Za nielegalne wykonywanie pracy, wprowadzenie pracownika w błąd, doprowadzenie do wyzysku, żądanie korzyści majątkowej za zezwolenie na pracę, pracodawca może otrzymać karę grzywny do 30 000 zł (xx xxx UAH), a nawet wyrok pozbawienia wolności do lat 3.
Brak obowiązku powiadamiania powiatowego urzędu pracy dla obywateli Ukrainy wykonujących legalnie pracę przed wojną.
Obowiązek powiadomienia powiatowego urzędu pracy nie dotyczy obywateli Ukrainy, którzy mają odpowiednią podstawę pobytu lub wykonywali legalną pracę w Polsce przed wybuchem wojny. Prawo rozróżnia 4 sytuacje takich cudzoziemców.
- Ukraińców, których podstawa pobytu uprawnia do wykonywania pracy bez żadnych innych dodatkowych zezwoleń, tj. posiadających w Polsce:
– status uchodźcy;
– ochronę uzupełniającą;
– zezwolenie na pobyt stały;
– zgodę na pobyt ze względów humanitarnych;
– zgodę na pobyt tolerowany;
– ochronę czasową;
– ważne zaświadczenie wydawane w trakcie procedury uchodźczej przez Szefa Urzędu do spraw Cudzoziemców, które z tymczasowym zaświadczeniem tożsamości cudzoziemca uprawnia tę osobę do wykonywania pracy na terytorium Polski;
– obywateli Ukrainy towarzyszących w Polsce obywatelowi polskiemu lub UE, jako członkowie rodziny oraz cudzoziemcy, którzy zachowali prawo pobytu w Polsce po śmierci małżonka polskiego lub po rozwodzie;
-pracujący na warunkach określonych w posiadanym zezwoleniu na pobyt czasowy: zezwolenie na pobyt czasowy i pracę;
– kontynuują pracę do której byli uprawnieni, a obecnie posiadają stempel wojewody potwierdzający złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na kolejny pobyt na tej samej podstawie.
II. Kolejną grupą są cudzoziemcy posiadający zezwolenie na pracę, pod warunkiem wykonywania pracy na zasadach wskazanych w tym zezwoleniu oraz przebywający w Polsce na podstawie następujących tytułów pobytowych:
– na podstawie wizy, z wyjątkiem turystycznej i wydanej w celu ochrony czasowej;
– którzy w terminie złożyli wniosek na pobyt czasowy, stały lub pobyt rezydenta UE i posiadają stempel wojewody, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku byli uprawnieni do wykonywania pracy;
– na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, z wyjątkiem zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu;
– na podstawie dokumentu określającego status członka rodziny członka misji dyplomatycznej lub urzędu konsularnego państwa obcego albo innej osoby zrównanej z nimi;
– na podstawie wizy lub karty pobytu wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, lub
– w ramach ruchu bezwizowego;
III. Następną grupą uprawnioną do wykonywania pracy bez obowiązku zgłaszania do powiatowego urzędu pracy, są cudzoziemcy zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę:
– posiadający w Polsce określone zezwolenie na pobyt czasowy np. w celu kształcenia na studiach stacjonarnych, działalności naukowej i inne;
– przebywający w Polsce na podstawie stempla wojewody potwierdzającego złożenie wniosku o pobyt czasowy, stały lub rezydenta UE, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku byli zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę;
– posiadający ważną Kartę Polaka.
IV. Ostatnią grupą, uprawnioną do wykonywania pracy bez zgłoszenia do powiatowego urzędu pracy, są Ukraińcy zatrudnieni na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisanego do ewidencji oświadczeń i pracujący na warunkach określonych w tym oświadczeniu.
Inne obowiązki przy zatrudnianiu obywatela Ukrainy.
W celu zatrudnienia obywatela Ukrainy, niezależnie od obowiązku powiadomienia powiatowego urzędu pracy o podjęciu zatrudnienia oraz niezależnie od zgłoszenia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) lub Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) należy pamiętać o tym, że warunki zatrudnienia Ukraińców nie mogą być mniej korzystne niż te, które gwarantują polskie przepisy prawa pracy, Kodeks pracy oraz inne ustawy regulujące prawa i obowiązki pracowników. Ponadto należy sporządzić umowę w języku ukraińskim.
Ewa Kacprzak-Szymańska – prawniczka, koordynatorka w Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej, zajmującej się pomocom cudzoziemcom. Stowarzyszenie prowadzi portal dla obywateli Ukrainy i instytucji im pomagającym m.in. w języku ukraińskim: https://ukraina.interwencjaprawna.pl/
